แม้ไม่อาจพูดได้ว่าเราได้ผ่านพ้นวิกฤติโควิด-19 โดยสิ้นเชิงแล้ว แต่ก็เป็นเวลานานพอที่จะมีบทเรียนต่างๆ จากการฝ่าวิกฤติโควิด-19 ที่ทำให้เราสามารถนำไปปรับปรุงนโยบายของรัฐให้มีประสิทธิภาพ และรองรับวิกฤติสังคมได้ดีขึ้น

แต่เนื่องจากความซับซ้อนและความพัวพันกันของปัจจัยทางเศรษฐกิจและสังคม ทำให้ปัญหาโควิด-19 ไม่ใช่แค่เป็นปัญหาสุขภาพ แต่เป็นปัญหาที่เรียกว่า Syndemic คือ เป็นการระบาดที่ก่อให้เกิดผลกระทบรุนแรงมาจากต้นตอมากกว่าหนึ่ง

          ซึ่งเกิดขึ้นพร้อมๆ กันหรือต่อเนื่องกัน โควิด 19 อาจจะเริ่มต้นที่ปัญหาสุขภาพ แต่ในที่สุดก็เกิดผลกระทบในวงกว้างทั้งเศรษฐกิจสังคมและวัฒนธรรม

          การระบาดของโควิดไม่ได้สร้างปัญหาเดียว แต่สร้าง ขยาย และตอกย้ำปัญหาไปบนความซับซ้อนเชิงโครงสร้างและรอยร้าวที่มีอยู่เดิมในสังคมต่างๆ เกี่ยวกับการจ้างงาน ชนชั้น เพศสภาพ ชาติพันธุ์ซึ่งทำให้เกิดปัญหาสุขภาพและปัญหาสังคมและเศรษฐกิจที่มีอยู่เดิมรุนแรงและแก้ไขยากขึ้น ยิ่งไปกว่านั้นยังเป็นปัญหาที่มีผลต่อกลุ่มผู้ด้อยโอกาสและกลุ่มเปราะบางมากกว่ากลุ่มอื่น